Geldermalsen 23 april 2021
Dag Ton,
Naar aanleiding van je vorige brief ben ik gaan nadenken over wat lijden voor mij betekent. Ik was even verrast dat het idee van lijden voor jou zo groot (en zwaar?) is. Emoties als verdriet of angst vallen bij jou niet onder het begrip lijden zeg je. Ook de vrouw voor wie je boodschappen doet ervaart haar ziek zijn niet altijd als lijden. Als het uitzichtloos wordt, dan pas wordt het ziek zijn lijden.
Ik vraag me af of onze ervaring van lijden getekend wordt door beelden uit het christelijke geloof die we vanuit onze cultuur zo goed kennen. Het lijden van Christus is verschrikkelijk en leidt onherroepelijk tot de dood. Ik zie er gelaatsuitdrukkingen bij en houdingen. Ze drukken het ondraaglijke uit.
Vanuit mijn oefening in boeddhisme zie ik lijden eerder als iets van alledag en van iedereen. Alle emoties vallen eronder. Ook gepieker en twijfel, allerlei vormen van lichamelijk lijden. Het is des mensen om zich tegen het lijden te verzetten, om het als niet wenselijk te beschouwen, om het te veroordelen. Maar het hoort er nu eenmaal bij. Zonder lijden geen vreugde. Het is dus een fundamentele vraag hoe we het lijden van onszelf en anderen kunnen verlichten, hoe we ons tot het lijden kunnen verhouden. Ik geloof dat verlichting enkel mogelijk is als we het lijden recht in de ogen kijken, als we het leren kennen en zonder oordeel als deel van het leven kunnen aannemen. Daar is ook mijn therapeutisch werk op gebaseerd.
Als ik naar de representatie van lijden in het theater kijk, dan is dat niet anders. Het gaat zowel over Oidipous als over Nora als over de dansers van Jakop Alhbom die zo mooi het kleine leed van alledag kunnen belichamen. Universeel lijden én persoonlijk lijden. In het theater is er ruimte om er echt naar te kijken, om het te leren kennen in al zijn facetten en om mogelijkheden voor verlichting te onderzoeken. En het is zo bijzonder dat we dat in het theater nooit alleen hoeven te doen. Er is altijd die uitwisseling tussen makers en publiek en tussen publiek onderling. Ik denk dat het collectieve en communicatieve aspect van theater als een vorm van verlichting gezien kan worden. Omdat we elkaar helpen om naar het lijden te kijken en er niet van weg te lopen.
Het is troostend als je zegt dat jij jouw leven niet als lijden ervaart. Je hebt dus voor jezelf een vorm van verlichting gevonden. De pijnlijke ervaringen in je leven blijven niet hangen. Ze komen en gaan kennelijk.
Toch ben ik nieuwsgiering naar die momenten dat je er midden in zit, dat de golf nog niet is neergedaald en weer opgenomen is in de zee. Die fascinatie maakt misschien dat ik mijn leven wel als lijden ervaar. Omdat ik er een vergrootglas opleg en alle details wil onderzoeken.
Je vertelt ook over een neerwaartse spiraal van lijden die eindigt in de dood. En dat het moment van de dood niet interessant is, maar alle momenten daar omheen en er naartoe. Ik geloof dat elk van die momenten of bewegingen zoals jij ze noemt de moeite waard zijn om te onderzoeken en erover te vertellen. Want dat verhaal gaat altijd over het leven.
Ik zit nog met een denkhobbel als het gaat over het idee van verrijzenis of het opheffen van de dood als eindpunt. Om te beginnen kan ik totaal niet mee in het idee dat het leven na de dood (in een soort hemel) beter zou zijn dan het leven op aarde. Zo’n gedachte devalueert alleen maar het aardse leven en volgens mij is er niets dat meer kostbaar is dan leven in een lichaam op een prachtige planeet te midden van zoveel prachtige wezens om ons heen. Ik heb natuurlijk niets in te brengen tegen het idee van leven en dood als een cyclus waarin het leven steeds nieuwe vormen aanneemt en nooit verloren gaat. Maar ergens leidt dit idee voor mij de aandacht af van de ervaring van het leven in het hier en nu, vooral als het om de ervaring van lijden gaat. Het is alsof er altijd een deur open staat naar een ontsnappingsroute. Alsof je over het lijden heen springt zonder het echt te hebben ervaren. Alsof dood niet echt dood zou zijn. Terwijl ik het opschrijf vraag ik me af of ik dan zo macaber ben of masochistisch of waarom ik zo geïnteresseerd ben in het lijden. Ik heb ergens het idee dat er niet omheen te komen is geloof ik. Het maakt kennelijk zo’n deel uit van mijn leven dat ik wil weten hoe er mee om te gaan. Verlichten van lijden heeft voor mij veel te maken met het begrijpen ervan, het zien ervan. En het theater helpt me om dat wat ik begrijp ook te communiceren, wat ik ook als verlichting ervaar. Doorgronden en erover vertellen.
De beweging van het lijden is voor jou een lijn die steeds meer de diepte in gaat. Ik weet nog niet wat het voor mij is. Tot nu toe heb ik lijden ervaren als een tot stilstand komen. Beweging die stokt, bevriest. Een lichaam dat vast komt te zitten. Verlichting van lijden is dan in beweging komen. De spiraal naar beneden zou voor mij dan een verdieping zijn, een doordringen tot iets wezenlijks in mezelf, als een boor in de grond die graaft naar een bron.
Het in beeld brengen van de dood heeft voor mij iets te maken met het tonen van een einde. Dat iets voorbij gaat, dat iets verloren gaat, dat het eindig is.
Ik probeer jouw personages voor me te zien. Hoe ze weg bewegen van dat punt, dat moment van verlies. Ze cirkelen er omheen, proberen de tegengestelde beweging. Kijkend en zoeken naar waar er nog iets te halen is.
Lijd ik aan dingen van vroeger? Dingen die ik liever anders had gewild, verkeerde keuzes die ik gemaakt heb? Stom genoeg wel. Mijn herinnering brengt ze van tijd tot tijd weer tot leven. Dan voel ik de pijn van toen die nog steeds niet over is. Ik vraag me af of het een spelletje is van het brein, dat opnieuw creëren van oude pijn. Of zit het werkelijk nog in mijn lichaam te wachten op verzachting. Dient het zich aan omdat er nog iets te doen valt? Iets wat belangrijk is voor het nu en voor de toekomst? Ik zie jouw mindmap voor me waarin dingen met draden aan elkaar verbonden zijn, vezels in een weefsel. Als iets beweegt, beweegt alles.
Zo zijn er weer beelden bijgekomen in het denken over lijden. Aanknopingspunten om mijn verhaal vorm te geven. Ik denk dat ik nu maar eens even wat ga tekenen. Om uit het gepeins te komen.
Tot later,
Greet