Antwerpen, 25 mei 2021
Dag Ton,
Ik zit op de parkeerplaats van het ziekenhuis in Antwerpen. Ik heb hier een paar uur door te brengen terwijl Paul ergens in dat grote gebouw achter me in een bed op behandeling ligt te wachten. Ik moet nog even wennen aan deze auto-werkplek. Ik besluit deze situatie maar te verwelkomen. Wie weet hoe vaak zal ik hier nog zitten in de komende weken.
Ik wil deze brief gebruiken om mijn gedachten te ordenen rondom het artistieke onderzoek dat op stapel staat. Ergens in juni zou ik een onderzoeksvraag en een plan klaar moeten hebben. De vraag die sinds het begin al bij me is, gaat over de helende werking van het maken van kunst. Ik wil het fenomeen doorgronden wat we beiden hebben meegemaakt toen we de voorstelling ‘Wind’ maakten en zagen dat mensen elkaar vonden in het verwerken van oude pijn doordat we hen uitnodigden om mee te werken aan onze theatervoorstelling. We hebben het ook even meegemaakt toen we aan Project 1 werkten en we elkaar vonden in het zoeken naar een vorm om over onze pijnlijke verhalen te vertellen. Ik maak het nu zelf mee in het schrijven over mijn levensverhaal en het zoeken naar een theatrale vorm om het met een publiek te kunnen delen. Wat gebeurt er dan precies?
Het begint met het opdiepen van beelden die een pijnlijke sensatie in me oproepen. Iets van verdriet of angst, teleurstelling, verlies. Beelden die vaak over vroeger gaan, maar nog steeds een actualiteit hebben in mijn leven van nu. Zo drong zich het beeld op van een offer. Mijn leven als een offer. Het gevoel dat ik iets goed te maken heb voor fouten die ik niet zelf gemaakt heb. Alsof ik een last draag die niet van mij is, maar zich wel in mijn leven manifesteert. Misschien komt het uit generaties voor me en ben ik degene die er een oplossing, een verlichting, een heling voor moet zien te vinden. Ik herken mijn offerbereidheid in relaties en in werksituaties.
Een eerste stap is eigenlijk al het onder woorden brengen van deze innerlijke beelden. Dan gebeurt er al iets. Mijn hoogst individueel beeld komt in relatie te staan tot andere beelden. Omdat ik woorden gebruik en referenties, associaties. Er komt wat ruimte tussen mij en mijn innerlijke pijn. Ik val er niet meer helemaal mee samen. Ik kan er over vertellen en het in contact brengen met een ander. Die minimale afstand tussen mij en mijn pijn geeft me eigenlijk al wat verlichting.
Dan komt er een fase waarin ik op zoek ga naar informatie en inspiratie over het onderwerp. Ik heb gelezen over Ifigeneia en Antigone, Jeanne d’Arc, Hadewijch, Greta Thunberg, Ulrike Meinhof. Beelden van de lijdende Christus. Mijn persoonlijk verhaal begint zich te verbinden met andere verhalen. Het gekke is dat ik dan geraakt wordt door die verhalen van anderen. Ik ga voelen wat er eigenlijk zo pijnlijk is aan mijn eigen verhaal. Ik zie dat het vaak iets van vrouwen is. En dat het zelden een eigen keuze is. En hoe het verzet gesmoord wordt. Ik ga mijn eigen pijn steeds meer voelen doordat die gespiegeld wordt in anderen. En doordat ik hem steeds beter leer kennen. De afstand tussen mij en mijn verhaal groeit en tegelijkertijd ga ik er steeds meer de werkelijkheid van inzien.
Dan komt het moment dat ik er uitdrukking aan wil geven in een kunstzinnige vorm. Voor mij een moment dat ik vaak helemaal stilval, blokkeer. Er komt dan een enorme innerlijke criticus naar voren die alles belachelijk vindt wat ik bedenk. Dit is het moment waar ik nu vooral in geïnteresseerd ben. Hoe ik de blokkade kan omzetten in een stroom. Hoe ik tot een kunstzinnige vorm kan komen die past bij wat ik wil vertellen. En waarom kunstzinnig? Ik denk omdat ik het een podium wil geven, omdat ik het open wil gooien. Maar ook en misschien vooral omdat ik de verbeelding nodig heb. Als ik het verhaal vertel zoals het echt gebeurd is, dan is het een gefixeerd verhaal. En ik wil zo graag dat er beweging in komt, dat er verandering mogelijk is, dat er opties komen die ik in mijn eigen leven niet gezien of niet gehad heb. Ik wil een personage worden. In een nieuw verhaal. Ik denk, het is een hypothese, dat in dit moment de condities voor heling van mijn pijn worden geschapen. Ik ga mezelf een nieuwe vorm geven die me ook nieuwe ervaringen zal geven.
De volgende stap is het werk, het uitwerken, het daadwerkelijk vorm geven. Daarin komt de nieuwe vorm tot leven. En wordt getoond aan anderen. Waardoor het nog meer werkelijkheid wordt.
Ik zou dit proces kunnen vergelijken met een therapeutisch proces voor het genezen van trauma. Daarin gaat het ook over ruimte geven aan de pijn, toelaten, luisteren. En zien dat de pijn slechts een deel van je is. De pijn bevrijden uit het gefixeerde moment van toen. Er een liefdevolle relatie mee aangaan. Alternatieve routes bedenken, een andere uitkomst verbeelden. Jezelf nieuwe ervaringen gunnen.
Omdat ik zelf de ervaring heb van vast komen te zitten als ik een kunstzinnige vorm zoek voor mijn verhaal, wil ik deze stap verder uitzoeken en ook kunnen faciliteren voor anderen. Daar zit denk ik ook het verschil tussen mijn therapiewerk en mijn theaterwerk. Therapie eindigt bij de ervaring dat het anders kan. In kunst wordt er een vorm, een werk aan toegevoegd.
Praktisch gezien was ik natuurlijk al begonnen, met Project1. Misschien moet ik daar nog eens naar kijken wat het precies heeft opgeleverd. Of het project verder afmaken misschien. Ik heb ook deze briefwisseling met jou waarin we samen zoeken naar de relevantie van theater maken en hoe we het meer betekenis kunnen geven voor onszelf. En daardoor ook voor anderen geloof ik. Ik heb een verslag van mijn persoonlijke worsteling in de briefwisseling met Jan. Ik heb me ook bedacht dat ik brieven wil schrijven naar theatermakers van wie ik voorstellingen heb gezien of teksten heb gelezen die me raken. Ik zou nog één of meerdere projecten kunnen opstarten en de spelers interviewen over hun proces. Ik zou met andere (lokale) kunstenaars een dag of meer in mijn werkplaats kunnen gaan zitten en samen iets maken. De werkplaats kan dan als expositieruimte dienen voor sporen van al het werk dat er gebeurt. Dat soort ideeën heb ik nu.
Maar ik twijfel het meest of mijn vraag wel relevant genoeg is. Of er interessante dingen uitkomen die van betekenis zijn voor de kunst én voor het welzijn van mensen. Eigenlijk twijfel ik niet aan het feit dat kunst maken therapeutisch werkt. Ik heb het vaak genoeg gezien en zelf ervaren. Het gaat er in dit geval om of het therapeutisch werk relevante kunst oplevert.
Misschien kan ik mijn eerste ideeën delen over de vorm die ik aan het ontwikkelen ben voor mijn verhaal over (zelf)opoffering. Nadat ik me had stuk gebeten op zoeken naar een vorm voor verzet, een behoefte die ik steeds meer ben gaan voelen door met dit thema bezig te zijn, kreeg ik het idee om het ‘conflictmodel’ los te laten en opoffering als iets positiefs te zien. Hoe kan ik mezelf nog meer weg geven? Misschien is dat wel wat de wereld nodig heeft, gulle gevers, generositeit. En wat is de vorm van generositeit? Ik ken uit mijn eerdere projecten de behoefte om iets van feest vieren te verwerken in de voorstelling of er omheen. Ik ken het fijne gevoel van een lange tafel met gasten voor wie ik gekookt heb. Cadeautjes uitzoeken. Tijd maken om naar iemands verhaal te luisteren. Muziek om op te dansen. Muziek om een traantje bij weg te pinken. Spullen weggeven. Voetafdruk verminderen.
Ik had al een verhaal bedacht, maar weet niet hoe ik dat vanuit dit idee verder ga uitwerken. Het verhaal gaat over een moeder en een dochter. Moeder woont afgelegen in haar eigen paradijs, haar eigen wereld. Dochter is activiste en geeft leiding aan een klimaatclub. Moeder weet dat ze gaat sterven en vraagt haar dochter om naar het huis te komen. Ze vertelt de dochter wel of niet de waarheid, dat is nog onduidelijk. Dochter probeert vanuit het huis, van op afstand, leiding te geven aan een uit de hand lopende actie. De tijd verstrijkt. Hoe verloopt dit stervensproces voor moeder en dochter?
Ik heb ook bedacht dat de tekst/voorstelling moet gaan over mijn worsteling om tot een tekst/verhaal te komen. En wat het voor mij betekent om dingen in een verhaal te kunnen zetten. Een poging om orde aan te brengen in de chaos van mijn leven. Een poging om heling te vinden van oude pijn. Een poging om met mijn verhaal naar buiten te komen en het in contact te brengen met anderen.
Ik ga vanmiddag nog eens nadenken over hoe ik deze elementen met elkaar kan verbinden.
Tot zover weer. Ik kom gauw weer bij je terug.
Liefs,
Greet